NERA & Horstermeer

Horstermeer en NERA in het kort

De Horstermeer, te NEDERHORST DEN BERG, was zoals de naam al doet vermoeden in eerste instantie een meer. Er zijn 2 pogingen ondernomen om het meer droog te leggen maar door het vele kwelwater afkomstig uit de Zuiderzee is de eerste poging in 1636/’37 gestaakt.

In 1881 is met succes een tweede poging ondernomen. De eerste bewoners hadden het moeilijk door de slechte grond. De Horstermeer maakte ook deel uit van de waterlinie, waardoor het gebied verschillende malen onderwater is gezet.

In 1950 zijn er antennes in de Horstermeer gezet en is de NERA ontstaan; De drassigegrond was uitermate geschikt voor het ontvangen van internationale telefoongesprekken. Het hoofdgebouw is zo ontworpen, om ook bij een inudatie (het onderwater laten lopen) van de polder, gewoon te kunnen blijven functioneren. Bij de NERA heeft men de eerste signalen van de Russische kunstmaan Spoetnik opgevangen. Later zijn er ook schotels gebouwd waarvan één het signaal van de eerste commerciële TV zender heeft doorgegeven. Door het beschermen van de radiofrequenties is er hier ook jacht gemaakt op zend piraten (illegaal zenden van radiosignalen)

Laatste wijziging: 22-10-2022 [dd-mm-yyyy]; door: GJS.

Bezienswaardigheden (NERA): Vanaf de openbare weg. Terrein niet toegankelijk voor bezichtiging.
Locatie: Radioweg 3-4, 1394AR, Nederhorst den Berg. GPS-Coördinaat: 52.241337, 5.076863.

Drooglegging Horstermeerpolder

De Horstermeerpolder waarin ook de NERA staat, ligt in de gemeente NEDERHORST DEN BERG. Dit poldergebied was in vroeger tijden een meer. Er zijn 2 pogingen gedaan om de Horstermeer droog te leggen. De eerste poging rond 1612 door GODARD VAN REEDE(1588-1648), heer van Nederhorst.

De Horstermeer heette tot de Middeleeuwen Overmeer, maar is later vernoemd naar de eigenaar Alfer van Wulven van der Horst (Meer van der Horst). Het meer werd tot die tijd gebruikt voor de afwatering van de omringende polders. Dit gaf een extra probleem bij de eerste poging tot drooglegging, gestart rond 1612. Rond 1636/’37 werd de eerste poging tot drooglegging gestaakt mede door de grote hoeveelheid zout kwelwater wat de polder instroomde.

Ten tijde dat de Horstermeer polder nog een meer was was dit een belangrijk natuurgebied getuigen het aantal getelde vogels in 1851. Te weten, 700 paren blauwe en purper-reigers. 1000 paren lepelaars en meer dan 1000 paren aalscholvers. In de broed periode werden er dan ook veel eieren geraapt, in één week 800 reigereieren, 1600 lepelaareieren en 1100 schollevaareieren.  M.a.w. het was een belangrijk natuurgebied voor de voedsel voorziening. Er werde ook zwanen gehouden in het meer, die zich vrij konden bewegen maar door keepjes in de snavel herkenbaar voor de eigenaar. Zo is er onenigheid geweest begin januari 1669 tussen de heer van Nederhorst GERARD VAN REEDE(±1624-1670) en Lodewijk van de Bas(1634-1700). Gerard van Reede beschuldigde Lodewijk ervan om 40 zwanen te stelen. Het leek te berusten op een misverstand. [Bron: 2].

De Horstermeer wordt in 1881 verkocht aan de heer H. C. van der Houven van Oordt (1837-1901). Hij start de tweede poging tot drooglegging. In eerste instantie was ook zijn plan om de SPIEGELPOLDER, de Kortenhoefs polder droog te leggen maar daar werd door het ministerie van Oorlog geen goedkeuring voor gegeven, omdat het gebied ook deel uit maakte van de waterlinie. Voor de Horstermeer was geen concessie nodig omdat de oude concessie van de heer van Reede nog steeds gold. Voor het bemalen werden nu stoommachines gebruikt. Alle sloten die nodig waren werden met de hand gegraven. Voor het droogmaken werden 2 stoommachines gebruikt; één stond er aan het eind van de Machineweg. Hieraan ontleent de weg ook zijn naam. De tweede stoommachine stond aan de Overmeerseweg. De twee stoomgemalen bleken niet genoeg capaciteit te hebben en is er een derde stoommachine gebouwd op de huidige Vreelandseweg nr 2 (in de hoek Overmeerseweg en Vreelandseweg). Deze stoommachine bediende 2 pompen. Dit gemaal heeft dienst gedaan tot 1942. De kosten van de kolen liepen aardig op. Het gebouw voor de stoommachine aan de Machineweg is nu een woonhuis, Machineweg 55 tm 59.

De eerste bewoners Horstermeer

Dr. Frederik van Eeden (Haarlem, 3 april 1860 – Bussum, 16 juni 1932) vestigt zich op 31 aug 1902 in de Horstermeer en sticht een de gemeenschap, de nieuwe Harmonie. Frederik van Eeden was een van de tientallen gezinnen die uit Friesland kwamen omdat ze daar geen ruimte kregen voor hun socialistische ideeën. De heer Durk Oebeles de Vries (1872-1937) vestigt zich in 1904 in de Horstermeer en wordt voorzitter van het polderbestuur. Hij zet zich in voor een groenteveiling in Hilversum en een openbare school in de Horstermeer.

De bewoners in de Horstermeer polder hadden het aanvankelijk zwaar, omdat de grond moeilijk te bewerken was door een kleilaag waar het water niet door heen loopt. In eerste instantie heeft men hier de makkelijk te verbouwen groenten gekweekt. Later noemde men de Horstermeer ook wel de graanschuur van het Gooi.

Voor 1930 hadden de akkers in het huidige NERA gebied een breedte van 20 meter hierop kon men de fijnere bladgroenten, zoals sla, spinazie en andijvie verbouwen. In de cursusjaren rond 1930 is door de overheid gepoogd, in het kader van de werkverschaffing, de grond hier economischer in te delen door de kavels te verbreden van 20 naar 60 meter. Ook moest de onderliggende kleigrond naar boven gehaald worden. Dus de grond werd extra diep omgeploegd. Toen de tuinders weer aan de slag konden bleek dat de kavels te breed waren en het water niet goed werd afgevoerd.  De gewassen geroeide niet meer en één voor één zegde de tuinders de huur op. De natte grond bleek wel zeer geschikt voor het plaatsen van ruit-antennes (lees meer hierover onder het kopje “DE NERA IN DE HORSTERMEER“). [Bron: 1].

Bronnen:

1. Werinon 99. Artikel: Het begin van de NERA. Stukje geschiedenis. Blz. 5 of 7. Door Floor Smit. Uitgave van: De Histrorische kring.
2. Werinon 41. Artikel: ZWANENDRIFT OP HET HORSTERMEER, blz 16-18. Door: Els N.G. van Damme. Bron: Historische kring Nederhorst den Berg.

De NERA in de Horstermeer

Rond 1949  is men voor internationale communicatie afhankelijke van internationale radioverbindingen, korte golf radio verbindingen. Voor dat de  NERA bestond, stond het ontvangst station in Noordwijk (Radio Noordwijk of NORA) maar op de droge zandgrond was het ontvangst niet optimaal. Men was opzoek naar natte grond voor een optimaal ontvangst van de korte golf. De toenmalige PTT (Post Telegraaf Telefoon) vond de Horstermeer polder met de goedkope grond prijs.  Met de ruitvormige antennes werd verbindingen onderhouden met; Argentinië, Batavia, Curacao, Noord-Amerika, Rome, Shanghai, Stockholm en Tanger.
(Bron: Werinon 102; Historische kring; Artikel “Nederhorst den Berg na de bevrijding deel 4: 1949”; Door Mark Hilberts; blz 6).

Het NERA gebouw is ontworpen door architect Frans E. Röntgen (1904-1980) in 1948. Het gebouw in in 1950 geopend. De afkorting NERA staat voor NEderhorst den berg RAdio. Het gebouw is zo ontworpen dat bij een inundatie (het onderwater laten lopen van de polder) het gebouw kan blijven functioneren. De NERA speelde samen met radio Kootwijk, een belangrijke rol in het internationale telefoonverkeer. Radio Kootwijk zond uit en de NERA ontving het signaal. Zo is het eerste telefoongesprek in 1929 tussen Nederland en Indië gevoerd. Een gesprek kostte toen 11 gulden per minuut en kon alleen gevoerd worden in een speciaal “Indië-telefooncel”.

Later zijn er ook schotelantennes verschenen bij de NERA. Één van de schotels heeft bij de eerste uitzendingen van de eerste commerciële omroep nog het signaal verzonden naar de satelliet. Deze schotel heeft nog een tijdje in Madurodam gestaan.

Tijdens het ontvangen van de radiosignalen werd er actief gemonitord op zenders die het signaal verstoorden. M.a.w. er werd jacht gemaakt op zend-piraten.

In 2005 sluit het NERA gebouw haar deuren.
Momenteel (2018) zijn er op het NERA-terrein nog maar enkele op afstand bediende antennes in gebruik. En zijn de ruimtes in het NERA-gebouw te huur.

Leuk feitje: Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikten de Duitsers Radio Kootwijk voor de communicatie, alleen zenden, met hun onderzeeboten.
Nog een leuk feitje over radio Kootwijk: Tijdens de nadagen van de Tweede Wereldoorlog hebben de Duitsers veel apparatuur onklaar gemaakt of meegenomen. Deze apparatuur werd weer in Duitsland gevonden en met 14 wagons terug vervoerd naar Kootwijk.

Bron Horstermeer:
♦ Walden in droom en daad
♦ Werinon 72 Blz 66 tm 70 – Historische kring

Bron NERA:
♦ https://nl.wikipedia.org/wiki/Horstermeerpolder
♦ https://nl.wikipedia.org/wiki/Radio_Kootwijk_(zender)
♦ Werinon 4 – Historische kring
♦ Werinon 102 – Historische kring – Artikel “Nederhorst den Berg na de bevrijding deel 4: 1949”; Door Mark Hilberts.